เจ้าพระยาอภัยภูเบศรกับการแพทย์แผนไทย

Travel like the wind  เที่ยวเมืองตะวันออก(ปราจีนบุรี )ตอน ๔

: สุชาติ ชูลี

ออกจากร้านบ้านเล่าเรื่องเมืองปราจีนบุรี ผมขับรถคู่ใจโดยมีจุดหมายต่อไปก็คือพิพิธภัณฑ์เจ้าพระยาอภัยภูเบศร บางทีภาพจำเก่าๆ ก็ขัดแย้งกับปัจจุบันที่มีความเปลี่ยนแปลงทางกายภาพ ตึกอาคารหลังใหม่และถนนหนทางที่ขยับขยายไปตามแผนการพัฒนา นั่นจึงทำให้ผมขับรถเลยผ่านอาคารสไตล์บาโรก( Baroque architecture)ที่ตั้งเด่นตระหง่านอยู่ริมแม่น้ำปราจีนบุรี

บนท้องฟ้าเมฆฝนกำลังก่อตัว ผมจึงมุ่งหน้าไปยังบริเวณสวนด้านหน้าตึกอันเป็นพื้นที่สวนหย่อมและอนุสาวรีย์ “เจ้าพระยาอภัยภูเบศร (ชุ่ม อภัยวงศ์)” อดีตเจ้าตึกที่ใช้ทรัพย์สินส่วนตัวในการสร้างตึกสถาปัตยกรรมตะวันตกที่บ่งถึงความหรูหราโอ่อ่า ขึ้นในปี พ.ศ. ๒๔๕๒ เพื่อถวายเป็นที่ประทับแรมของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว หากเสด็จประพาสมณฑลปราจีนอีกครั้ง แต่ทรงเสด็จสวรรคตเสียก่อน ต่อมาจึงใช้เพื่อรับเสด็จพระบาทสมเด็จพระมงกุฏเกล้าเจ้าอยู่หัวและเชื้อพระวงศ์อีกหลายพระองค์ 

ต้นตระกูล“เจ้าพระยาอภัยภูเบศร (ชุ่ม อภัยวงศ์)” ปกครองเมืองพระตะบอง เสียมราฐ ศรีโสภณเจ้าเมืองพระตะบองและเป็นสมุหเทศาภิบาล สำเร็จราชการมณฑลบูรพาในประเทศกัมพูชา ครั้งยังอยู่ใต้การปกครองแห่งสยามประเทศมาตั้งแต่แผ่นดินรัชกาลที่ ๑ จนถึงรัชกาลที่ ๕

ในยุคที่ภัยจากจักรวรรดินักล่าอาณานิคมกำลังคุกคามและเพื่อเป็นคงไว้ซึ่งสยาม จำต้องยอมให้ยกดินแดนภายใต้การปกครองให้แก่ฝรั่งเศส แลกกับการรักษาเมืองจันทบุรีและตราด ผู้สำเร็จราชการมณฑลบูรพาและให้ว่าราชการเมืองพระตะบอง ได้ทูลเกล้าให้ความเห็นว่า “ควรยอมเสียดินแดนส่วนน้อย เพื่อแลกกับเอกราชส่วนใหญ่”

ถึงว่าแม้ฝรั่งเศสต้องการให้เจ้าพระยาคทาธรธรณินทร์ (ชุ่ม) รับราชการเป็นเจ้าเมืองปกครองเมืองพระตะบองต่อ หากความจงรักภักดีของท่านเจ้าพระยาฯ ที่มีต่อชาติ ต่อแผ่นดินและพระมหากษัตริย์ไทย ท่านจึงสละตำแหน่ง อำนาจ ยศถาบรรดาศักดิ์ พร้อมชีวิตความเป็นอยู่ที่สุขสบายในตำแหน่งเจ้าเมืองพระตะบอง พาครอบครัวเดินทางมาเป็นข้าราชการธรรมดาที่จังหวัดปราจีนบุรี

ผนังด้านนอกเป็นปูนปั้นลายพฤกษาประดับซุ้มประตูและหน้าต่าง มุขด้านหน้ามีซุ้มดอกไม้ประดับและรูปภาพเจ้าพระยาอภัยภูเบศร ภายในห้องโถงเจ้าหน้าที่พิพิธภัณฑ์ต่างขมีขมันกันจัดเก็บสถานที่-ที่เสร็จจากกิจกรรมอบรม สัมนาวิชาการแพทย์แผนไทยให้กลับมาสู่ปกติ ไม่ว่าวันเวลาจะผ่านมานับร้อยปี แม้อาคารที่เคยเป็นพำนักสถาน จะถูกปรับเปลี่ยนสถานะให้เป็นโรงพยาบาลรักษาผู้คนและปัจจุบันเป็นศูนย์กลางการเรียนรู้และพัฒนาด้านการแพทย์แผนไทยที่สำคัญแห่งหนึ่งของประเทศ มีการวิจัย พัฒนา และผลิตยาสมุนไพร 

หากมองย้อนไปถึงอุปนิสัยส่วนตัว เจ้าพระยาอภัยภูเบศร ท่านชอบประกอบอาหารรับประทานด้วยตนเอง โดยมากจะเป็นอาหารที่มีส่วนประกอบของสมุนไพร จนกลายเป็นตำรับตกทอดมายังลูกหลานภายในตระกูล “อภัยวงศ์” เจ้าพระยาอภัยภูเบศรป่วยด้วยโรคเบาหวานถึงแก่อสัญกรรมที่เมืองปราจีนบุรี

เมื่อวันที่ ๒๗ สิงหาคม พ.ศ. ๒๔๖๕ สิริอายุ ๖๑ ปี ๒๙ วัน ท่านได้บำเพ็ญประโยชน์ บริจาคทรัพย์สินในการสร้างโรงเรียน โรงพยาบาล และที่สำคัญคือเป็นผู้อำนวยการก่อสร้างและออกแบบในการบูรณปฏิสังขรณ์วัดแก้วพิจิตรที่เมืองปราจีนบุรี นับเป็นวัดประจำสกุล “อภัยวงศ์” 

ผมจึงถือโอกาสระหว่างรอบรรดาลูกค้าผู้มาเยือนออรอซื้อผลิตภัณฑ์ยาสมุนไพรที่หน้าเคาน์เตอร์ร้านขายยาไทยต้นแบบโพธิ์เงิน-อภัยภูเบศร โอสถ เดินดูข้าวของเครื่องใช้ในทางการแพทย์ที่จัดแสดง พร้อมคำอธิบายความเป็นมา ก่อนจะกลับมาอีกครั้ง