เมืองประทุม(ปทุมธานี)

บันทึกคนหลงทาง: อัยย์ รินทร์

ในยามที่คนเรารู้สึกหวั่นไหว จิตใจขาดความเชื่อมั่น ผมไม่รู้ว่าการมองหาหลักยึดเหนี่ยวจิตใจ เพื่อที่จะได้รู้สึกมั่นคงปลอดภัย จะเป็นสิ่งตกยุคหรือล้าสมัยหรือไม่ กับการกราบไหว้บูชาสิ่งศักดิ์ เพื่อขอพร ขอความเข้มแข็งเติมเต็มพลังใจ ใครบางคนอาจบอกว่าเป็นความงมงาย แต่สำหรับคนบางคน ดอกไม้ ธูปเทียนเป็นบรรณาการ ที่ช่วยดลบันดาลความหวังและศรัทธา เฉกเช่นเดียวกับบรรยากาศยามสายที่ศาลหลักเมืองปทุมธานี

“ปลูกบ้านต้องมีเสาเอก สร้างเมืองต้องมีศาลหลักเมือง”ผมนึกถึงคำ คำนี้กับการอพยพถึงสามคราของชาวมอญ ครั้งที่ ๑ ย้อนไปเมื่อพุทธศักราช ๒๒๐๒ มังนันทมิตรได้ต้อนครอบครัวมอญ เมืองเมาะตะมะ อพยพหนีศึกพม่า เข้ามาพึ่งพระบรมโพธิสมภารสมเด็จพระนายรายณ์มหาราช ซึ่งทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ครอบครัวมอญตั้งบ้านเรือนอยู่ที่สามโคก ครั้ง ที่ ๒ คราวแผ่นดินสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช ชาวมอญได้อพยพหนีพม่า เข้ามาพึ่งพระบรมโพธิสมภาร ทรงพระกรุณา โปรดเกล้าฯ ให้ตั้งบ้านเรือนที่บ้านสามโคก และครั้งสุดท้าย ในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย ชาวมอญอพยพครั้งใหญ่จากเมืองเมาะตะมะ เข้าสู่ประเทศไทยจึงเรียกว่า “มอญใหญ่” พระองค์ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ชาวมอญบางส่วนตั้งบ้านเรือนอยู่ที่บ้านสามโคก จากชุมชน “บ้านสามโคก” จึงกลายเป็น “เมืองสามโคก”

มีเรื่องเล่ากันว่า เดือน ๑๑ พุทธศักราช ๒๓๕๘ พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย เสด็จประพาสเมืองสามโคก และประทับที่พลับพลาริมแม่น้ำเจ้าพระยาฝั่งซ้าย เยื้องเมืองสามโคก ชาวมอญมีความปลาบปลื้มใจ จึงหลั่งไหลกันมาเข้าเฝ้ารับเสด็จ โดยนำดอกบัวขึ้นทูลเกล้าฯ ถวายเป็น ราชสักการะ ยังความซาบซึ้งในพระราชหฤทัย จึงพระราชทานนามเมืองสามโคก ใหม่ว่า “เมืองประทุมธานี”
 ดังในนิราศภูเขาทอง สุนทรภู่ได้รจนาไว้ว่า

“ถึงสามโคกโศกถวิลถึงปิ่นเกล้า
พระพุทธเจ้าหลวงบำรุงซึ่งกรุงศรี
 ประทานนามสามโคกเป็นเมืองตรี
ชื่อประทุมธานีเพราะมีบัว”

ต่อมาในปีพุทธศักราช ๒๔๖๑ พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงโปรดเกล้าฯ ให้ใช้คำว่า “จังหวัด” แทน “เมือง” และโปรดให้เปลี่ยนชื่อจังหวัดใหม่จาก “ประทุมธานี” เป็น “ปทุมธานี”

หญิงสาวเดินถือธูปเทียน พวงมาลัย เข้าไปยังภายในศาลหลักเมือง สักการะกราบไหว้ และเสี่ยงเซียมซี เธอเดินออกมาด้วยรอยยิ้ม ผมไม่รู้ว่าเธออธิษฐาน หรือเสี่ยงเซียมซีได้เลขอะไร? หากแต่พอคาดเดาได้ว่า เธอคงได้รับพลังแห่งความสุข ไม่ว่าวันเวลาจะผ่านไปกี่ร้อย กี่พันปี ความเชื่อ ความศรัทธาย่อมจะยังคงอยู่ เช่นเดียวกับความสุขและทุกข์ที่อยู่คู่กับลมหายใจเข้าออก ตราบจนสิ้นลม.

***ศาลหลักเมืองเมื่อวันที่ ๒๖ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๕๑๙ และเมื่อวันจันทร์ที่ ๓ มกราคม พ.ศ. ๒๕๒๐ ตรงกับเวลา ๑๕.๐๐ น. เดือนยี่ ขึ้น ๑๔ ค่ำ ปีมะโรง สมเด็จพระอริยวงศาคตญาณ สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสังฆปริณายก (วาสน์ วาสโน) ได้เสด็จมา ทรงเป็นประธานวางศิลาฤกษ์หลักเมือง ณ บริเวณหน้าศาลากลางจังหวัดปทุมธานี